झारखंड राज्याचे ‘दिशाम गुरू’ ते तीनदा मुख्यमंत्री, कोण होते शिबू सोरेन ?

झारखंडचे माजी मुख्यमंत्री शिबू सोरेन यांचे वयाच्या 83 व्या वर्षी दीर्घ आजारानंतर निधन झालं आहे. राजधानी दिल्लीतील श्री गंगा राम हॉस्पिटलमध्ये त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला.

11 जानेवारी 1944 रोजी भारतातील अविभाजित बिहारमधील हजारीबागजवळील नेमरा गावात शिबू सोरेन यांचा जन्म झाला होता. त्यांचे वडील सोबरन मांझी हे शेतकरी होते, परंतु सावकारांनी त्यांची हत्या केल्यानंतर शिबू अवघ्या 13-14 वर्षांचे असतानाच ते अन्यायाविरुद्ध संतप्त झाले. या घटनेमुळे त्यांनी आदिवासी, दलित आणि मागासवर्गीयांच्या हक्कांसाठी लढा देण्याचा निर्धार केला. त्यांच्या बालपणातील हा संघर्षच पुढे त्यांच्या संपूर्ण राजकीय जीवनाचा पाया ठरला.4 फेब्रुवारी 1973 रोजी त्यांनी झारखंड मुक्ती मोर्चा (JMM) या पक्षाची स्थापना केली, जो पुढे झारखंडच्या राज्य निर्मितीसाठी प्रमुख चळवळीचा कणा ठरला. या पक्षाचे निवडणूक चिन्ह धनुष्यबाण होते, धनुष्यबाण आदिवासी समाजाच्या परंपरेचे आणि लढाऊ वृत्तीचे प्रतीक मानले गेले.

धनुष्यबाणाच्या या प्रतीकामुळे पक्षाला ग्रामीण आणि आदिवासी मतदारांमध्ये मोठी लोकप्रियता मिळाली.1977 मध्ये शिबू सोरेन यांनी टुंडी विधानसभा मतदारसंघातून पहिली निवडणूक लढवली, मात्र त्यांना पराभव पत्करावा लागला. पराभव झाला असूनही त्यांनी चळवळ थांबवली नाही आणि लोकांमध्ये सतत काम करत राहिले. हाच जनसंपर्क आणि त्यांचा संघर्षशील स्वभाव त्यांना पुढील निवडणुकांमध्ये यश देणारा ठरला.1980 मध्ये त्यांनी दुमका लोकसभा मतदारसंघातून पहिल्यांदा विजय मिळवला. त्यानंतर ते 1989, 1991, 1996, 2002, 2004, 2009 आणि 2014 मध्ये देखील खासदार झाले. आठ वेळा खासदार राहणे हे त्यांच्या जनतेशी असलेल्या नात्याचे आणि प्रभावाचे उदाहरण आहे.

लोकसभेसह त्यांनी तीनदा राज्यसभेतही प्रतिनिधित्व केले-1998, 2002 आणि 2020 मध्ये. राज्यसभेतील त्यांच्या उपस्थितीमुळे त्यांनी राष्ट्रीय पातळीवर आदिवासी आणि झारखंडच्या हक्कांचा मुद्दा सातत्याने मांडला.2004 ते 2006 दरम्यान मनमोहन सिंग यांच्या नेतृत्वाखालील केंद्र सरकारमध्ये शिबू सोरेन यांना दोनदा केंद्रीय कोळसा मंत्री म्हणून जबाबदारी देण्यात आली. या काळात त्यांनी कोळसा खाणीतील कामगारांच्या प्रश्नांवर आणि खाणींच्या हक्कांवर महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतले.शिबू सोरेन तीन वेळा झारखंडचे मुख्यमंत्री झाले – मार्च 2005, ऑगस्ट 2008 ते जानेवारी 2009 आणि डिसेंबर 2009 ते मे 2010. त्यांच्या कार्यकाळात झारखंडच्या पायाभूत सुविधा, आदिवासी हक्क आणि नैसर्गिक साधनसंपत्तीवरील नियंत्रण यांसाठी अनेक धोरणे राबवण्यात आली.चार दशकांच्या संघर्षानंतर 15 नोव्हेंबर 2000 रोजी झारखंडला स्वतंत्र राज्याचा दर्जा मिळाला. या चळवळीचे नेतृत्व करताना शिबू सोरेन यांना ‘दिशाम गुरू’ ही उपाधी मिळाली. पाणी, जंगल, जमीन आणि आदिवासींच्या हक्कांसाठी त्यांनी आयुष्यभर लढा दिला.